Şizotipal Kişilik Bozukluğu Nedir

Şizotipal kişilik bozukluğu belirtileri, tanı ve tedavisi.

Kişilik bozuklukları 3 ayrı küme içinde sınıflandırılır.
A kümesi : Paranoid, Şizoid ve Şizotipal Kişilik Bozukluklarıdır.
B kümesi : Antisosyal, Borderline, Histrionik ve Narsistik Kişilik Bozukluklarıdır.
C kümesi : Çekingen, Bağımlı ve Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluklarıdır.

Kişilik bozukluğu kalıplaşmış düşünce tarzı ve tutumlarıyla seyreden, bireyin ilişki kurma biçimini ve olaylara yönelik algısını etkileyen ruhsal rahatsızlıklardır. Ergenlik ve genç erişkinlik döneminde başlayan kişilik bozuklukları uzun süre devam etme eğilimindedir. Kişinin sosyal ve iş yaşamında uyum bozukluklarına yol açarak hayatını etkiler.

Şizotipal kişilik bozukluğu bireyin düşünce, davranış ve duygusal ifadelerinde tuhaflıkların gözlenmesi sebebiyle A kümesinde yer alır. Nadir görülen şizotipal kişilik bozukluğu, toplumun %3’ünü etkilediği düşünülmektedir. Bu kişilik bozukluğunun en belirgin özelliği; sosyal ilişkilerde garip ve tuhaf davranışlar, sosyal izolasyon, paranoid düşünceler ve duygusal soğukluktur.

Şizotipal kişilik bozukluğundan muzdarip bir kişi, yakın ilişki kurmaktan büyük rahatsızlık duyar. Çünkü çevresindeki insanların kendisiyle ilgili olumsuz düşünceleri olduğuna inanır. Gerçek dışı davranışları ve inançları olabilir. Örneğin; büyü ya da sihir yaptığını sanmak, insanları tedavi edebildiğini düşünmek gibi. Konuşmalarında alışılmadık veya kendine özgü ifadeler yer alır. Referans düşünceleri vardır. Ayrıca giyim tarzları da karakteristiktir. Genellikle şüpheci ve paranoid düşünceleri mevcuttur. Kendisiyle ilgili olmayan bir konudan dahi kendisiyle ilgili bir sonuç çıkarabilir. İnsanlara güvenmekte zorlanabilir. Karşılıklı konuşmalarda garip tepkiler verebilir, tepkisiz kalabilir ya da kendi kendine konuşabilir. Genellikle hissettikleri duygular soğuk, kısıtlı ve sınırlıdır. Duygularını dışa vurmaz. Gülmekten hoşlanmaz. Karşılıklı iletişim halindeyken kuşkucu tavırları ve güvensizliğini belli eder. Kişilerarası ilişkilerinde arkadaş sayıları çok azdır ya da yoktur. Başkalarıyla iletişime girmez. Kişilerarası iletişimi yetersizdir. Çünkü çevresindeki insanlardan tedirgindir ve yoğun kaygı yaşar. Özellikle tanımadıkları kişilerin yanında yoğun kaygı yaşar. Hatta tanıdığı insanların yanında da sosyal kaygı duyabilir. Bu durum çoğunlukla yalnız yaşam sürme eğilimine iter. Bu davranışını başkalarını suçlayarak ifade eder. Çünkü onların kendisine zarar verebilme ihtimali kişi için endişe vericidir. Stres altındayken psikotik belirtiler yaşayabilir. Dışarıdan bakıldığında şizotipal kişilik bozukluğundan muzdarip olan bir kişi kaygılı, donuk, içedönük ve sosyal ilişkileri zayıf birisi olarak gözlemlenir.

Şizotipal Bozukluğun Nedenleri:

Şizotipal kişilik bozukluğunun neden kaynaklandığıyla ilgili kesin bir çalışma yoktur. Fakat, birden çok etkenin bileşimiyle bu hastalığın geliştiği varsayılır. Hastalığın biyolojik ve çevresel faktörlerin etkisiyle oluştuğu düşünülmektedir. Aile bireylerinin öyküsünde şizofreni ya da zihinsel sağlık problemlerinin olması başlıca nedenler arasındadır. Özellikle de yakın akraba ve türevlerinde benzer hastalık tipine rastlanması şizotipal kişilik bozukluğu riskini artırmaktadır. Beyin travması dahil olmak üzere beyinle ilgili bir rahatsızlık ya da beyindeki anormallikler sonucu da gelişebilir. Erken çocukluk döneminde yaşanan travmatik ve stresli olayların şizotipal kişilik bozukluğu riskini artırmaktadır.

Şizotipal Kişilik Bozukluğunda Belirtiler:

*Sosyal izolasyon.
*Paranoid düşünceler.
*Tuhaf davranışlar.
*Duygusal soğukluk.
*Toplum içinde hoş karşılanmayan belirsiz ve tutarsız konuşmalar, enteresan giyim tarzı ve aksesuar kullanımı.
*Sosyal anksiyete.
*Halisünasyon atakları.

Şizotipal Kişilik Bozukluğu DSM-5 Tanı Kriterleri:

DSM-5’ e göre ŞTKB incelendiğinde yer alan dokuz kriterden en az beş tanesinin bireyde gözlemlenmesi gerekir. Bu kriterler sağlandığında bireye ŞTKB tanısı konulabilir.
Şizotipal kişilik bozukluğunun DSM-5’e göre kriterleri şu şekildedir:

A. Erken erişkinlikte başlayan ve farklı ortamlarda ortaya çıkan, yakın ilişkilerde duyulan ani rahatsızlık, yakın ilişki kurma becerisinden yoksun olma, bunun yanı sıra bilişsel/algısal çarpıtmalara ve sıra dışı davranışlara sahip olma ile beraber aşağıdaki belirtilerden beş ya da daha fazlasının bulunması.

*Alınma düşünceleri.
*Kültürel değerlerle uyumsuz olan ve bireyin davranışları etkileyen, alışagelmişin dışında inançlara sahip olma ya da büyüsel düşünme.
*Olağan dışı algısal yaşantılar yaşama.
*Tuhaf düşüncelere sahip olma ya da konuşmalar yapma.
*Kuşkuculuk.
*Uygunsuz ya da kısıtlı duygulanım.
*Alışagelmişin dışında davranışlar sergileme veya tuhaf görünme.
*Birinci derece akrabalarının dışında yakın arkadaşlarının ya da sırdaşlarının olmaması.
*Yakınlaşmayla azalmayan aşırı sosyal kaygı, olumsuz değerlendirileceğine ilişkin yoğun paranoid korkular.

B. Yalnızca şizofreni, bipolar (iki uçlu) bir bozukluk, psikoz özellikli depresyon bozukluğu ya da otizm esnasında ortaya çıkmaz ve bir sağlık durumunun fizyolojik etkisiyle açıklanamaz.

DSM-5’te şizotipal kişilik bozukluğu, şizofreni spektrum bozukluğu olarak kategorize edilmiştir. Şizofreni spektrum bozukluğunun fenotipini temsil etmektedir. Çünkü genetik ve biyolojik olarak şizofreni ile benzerdir. Tanı için otizm ve şizofreni gibi rahatsızlıklardan ayırt edebilmek zor olabilir. Bu nedenle nörogörüntüleme bulguları bu kişilik bozukluğu için tanı koymada ayırt edicidir.

Şizotipal Kişilik Bozukluğunda Tedavi:

Şizotipal kişilik bozukluğu yaşam boyu takip ve tedavi gerektiren bir rahatsızlıktır. Çünkü bu hastalıktan muzdarip olan kişilerin çevreye uyumunun desteklenmesi oldukça önemlidir. Tedavide psikoterapi ve hekimin gerek duyduğu vakalarda ilaç desteğiyle devam edilir. Tedavi sürecinde tamamen kişiye özel bir program oluşturulur. Kişinin yaşadığı semptomların şiddetine ve ihtiyaçlarına yönelik bir tedavi planı yapılır. Bireysel ve grup terapilerinin yanı sıra sosyal beceri eğitimleri de tedavi programına eklenir. Yapılan çalışmalarda sosyal beceri eğitimlerinin, şizotipal kişilik bozukluğunun herhangi bir psikotik rahatsızlığa dönüşmesini yavaşlattığı görülmüştür. Bu nedenle beceri eğitimleri, tedavi için destekleyiciler arasındadır. Bilişsel davranışçı terapi, kişilik bozukluklarının tedavisinde etkili bir psikolojik müdahale yöntemidir. Bunun yanı sıra şefkat odaklı terapinin de şizotipal kişilik bozukluğunun tedavisinde faydalı olabileceği düşünülür. Psikoterapiyle birlikte, kişinin semptomlarının azaltılması ve sosyal işlevselliğinin geri kazandırılması amaçlanır. Sosyal destek ağlarının güçlendirilmesi ve çevresiyle etkileşiminin artırılması kişinin baş edebilme sürecine olumlu katkı sağlamaktadır.

Psikolog Funda Buharalı.

Antalya Psikoterapi, Psikoterapi Merkezi Antalya.