Paranoid Kişilik Bozukluğu Belirtileri ve Tedavisi

Kişilik bozuklukları 3 ayrı küme içinde sınıflandırılır.
A kümesi : Paranoid, Şizoid ve Şizotipal Kişilik Bozukluklarıdır.
B kümesi : Antisosyal, Borderline, Histrionik ve Narsistik Kişilik Bozukluklarıdır.
C kümesi : Çekingen, Bağımlı ve Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluklarıdır.

Kişilik bozuklukları bireyin duygularını, davranışlarını, düşünce yapısını ve çevresiyle ilişki kurma biçimini etkiler. Kişilik bozuklukları üç ayrı küme içinde sınıflandırılır. Paranoid kişilik bozuklukları tuhaf, eksantrik düşünce ve davranışların gözlenmesi sebebiyle A kümesinde yer alır. Bu kişilik bozukluğunun en belirgin özelliği; başkalarına karşı güvensizlik ve şüpheye sahip olmasıdır. Kişinin paranoyaları ilerleme gösterirse bu patolojik bir durum haline gelir ve kişinin sosyal yaşantısında tehlikelere yol açabilir. Bireyi sıkıntıya sokarak işlevselliğinde bozulmalara neden olabilir. Genelde ergenlik ya da genç erişkinlik döneminde başlar.

Paranoid bozukluktan muzdarip olan kişi; soğuk ve heyecansız görünür. Mizah duygusu eksiktir. Başkalarının kendisini kullandığını ve kandırdığını düşünerek onların sadakatinden ve bağlılığından şüphe duyar. Bu durum kişinin hayat kalitesini düşürerek sağlıklı bir şekilde yaşamını devam ettirmesine engel olur.

Kişi genellikle katı düşüncelere sahiptir, esnekliğe yer vermez. Ortada bir kanıtı olamasa bile diğerlerinin kendisini kullanacağına, küçük düşüreceğine, sömüreceğine ya da aldatacağına inanır. Bu nedenle, insanlarla ilişkilerinde süreklilik zayıftır. Başkalarının kendisine tuzak kurduğunu düşünebilir ve bir sebep yokken saldırgan bir tutum içine girebilir. Diğerlerinin kendi arkasından gizli işler çevirdiğini düşünür. “ İnsanlara güvenilmez. Onlar eninde sonunda bana zarar verebilir.” düşüncesi hakimdir.

Yakın ilişki kurmaz. Başkalarının dostluğuna inanmaz. Bu nedenle kimseyle bir sırrını paylaşmaz, arkadaşlarına dahi kendisiyle ilgili bir sır vermekten çekinir. Eğer çevresindeki birisiyle sırrını paylaştıysa da, bu sırrın daha sonra kendi aleyhine kullanılabileceğini düşünerek korkabilir. Yapılan hataları affetmez ve kin tutabilir. Ayrıca, çoğu kez başkalarıyla kavgalıdır. Çevresine karşı kincidir. Kendisine karşı yapılan saygısız ve küçümseyici bir davranışı bağışlamaz. Tehdit olarak algıladığı bir duruma karşı aşırı kızgınlık hali ve akabinde saldırı ile reaksiyon gösterme gözlenebilir. Karşısındakinin her sözünden ya da davranışından gizli anlamlar çıkarabilir. Bazen yapılan bir espriyi bile kendisine karşı saldırı gibi algılayabilir.

Patolojik kıskançlık mevcuttur. Partnerinin sadakatinden bir gerekçe olmasa bile süphe duyabilir. Bu nedenle herhangi bir ihanet durumuna karşı partnerini sürekli kontrol eder.

Paranoid kişilik bozukluğuna sahip olan bir birey yaşadığı olumsuz ve tehlikeli anılara aşırı dikkat eder ve bu durumlara karşı aşırı hassas olduğu gözlenir. Tam tersi, yaşadığı olumlu durumları ise rahatlıkla göz ardı edebildiği görülür. Dıştan bakıldığında kibirli, etrafına güvenmeyen, talepkar ve her daim tetikte birisi gibi görünür fakat, iç dünyasında daha utangaç, kendine güvenmeyen, başkalarını düşünmeyen ve olayların anlamını kavramakta yetersiz bir birey mevcuttur.

Paranoid kişilik bozukluklarında temel savunma mekanizması yansıtmadır. Birey kendinde var olan olumsuz duygu ve düşünceleri yansıtma yaparak karşı tarafa yönlendirir. Bunun yanı sıra dışsallaştırma ve yansıtmalı özdeşim savunma mekanizmaları da kullanılır.

Paranoid Bozukluğun Nedenleri:

Paranoid kişilik bozukluğunun kesin nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte genetik ve çevresel etkenlerin neden olabileceği düşünülmektedir. Özellikle aile bireyleri ya da yakın akrabalarda görülen şizofreni ve sanrısal bozukluğu olan kişilerde görülme riski fazladır. Erken çocukluk döneminde edinilmiş fiziksel ve duygusal travmalar paranoid kişilik bozukluğu gelişmesine neden olabilir. Aile ve toplumsal çevre önemli bir etkendir.

Paranoid Kişilik Bozukluğu Belirtileri:

*Çevresindekilere güvenmemek.

*Her zaman savunma halinde olmak.

*Aşırı ihtiyatlı ve gizli olmak.

*Eleştirilere açık olmamak ve eleştiriyi reddetmek.

*Etrafındakilere karşı aşırı şüphe duymak.

*Çevresindekilerin sadakatinden kuşkulanmak.

*Patolojik kıskançlık.

*Zarar görmekten korkmak.

*Düşmanca ve saldırganca tavırlar sergilemek.

*Sosyal ilişkiler kurmak ve bunu devam ettirmek konusunda sorunlar yaşamak.

*Başkalarıyla çalışırken sorunlar yaşamak.

*Yaşanan sorunları aşırı abartmak (pireyi deve yapmak).

Paranoid Kişilik Bozukluğu DSM-5 Tanı Kriterleri:

DSM-5 (Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı) tanı ölçütlerine göre paranoya belirtileri aşağıdaki gibi sıralanmıştır:

*Erken yaşlardan itibaren başkalarına karşı aşırı güvensizlik hissi.
*Uzun süreli ve kalıcı kin beslemek.
*Başka kişilerin onları aldatmaya ya da zarar vermeye çalıştığı düşünceleriyle meşgul olmak.
*Hiçbir sebep yokken romantik partnerinin sadakatsiz olduğunu düşünmek.
*Kendisi hakkında verdiği her bilginin/sırrın kötüye kullanılacağını düşündüğü için bir şey paylaşmada isteksiz olmak.
*Zararsız/masum olayları tehdit olarak algılamak.

Paranoid Kişilik Bozukluğu Tedavisi:

Paranoid Kişilik Bozukluğunun tedavisinde psikoterapi önemli bir yere sahiptir. Genellikle kişi paranoid davranışlarının farkında olmadığı için aile ve çevresindekilerin yönlendirmesiyle terapiye başvurur. Terapi sürecine kişinin ikna olması ve kabullenmesi önemli bir adımdır. Kişiye uygun bir terapi ekolü belirlenerek psikoterapi sürecine başlanır. Genelde bilişsel davranışçı terapi ekolünün kişilik bozukluklarının tedavisinde etkili olduğu görülmektedir. Psikoterapiyle, kişinin bir başkasına güvenmesi, bazı sosyal davranışlarını değiştirmesi, empati ve iletişim becerilerinin geliştirilmesi hedeflenir. Kişi yaşadığı problemlerin dışsal nedenlerden kaynaklandığına inanır. Terapi seanslarında sorunun, içsel nedenlerden kaynaklandığı gerçeğine odaklanılır. Kişinin kendi duygularını kabul etmesi ve öz değerinin artırılması üzerine çalışılır. Davranışı ve düşünceyi izleme, bilişsel yeniden yapılanma ve nefes-gevşeme teknikleri gibi beceri eğitimleri psikolojik müdahale programı şeklinde oluşturulur. Tedavide psikoterapi seanslarına ek olarak psikiyatristin gerekli gördüğü vakalarda ilaç desteği de eklenebilir.

Psikolog Funda Buharalı.

Psikoterapi Antalya, Antalya Psikoterapist.