Halo Etkisi

Yeni tanıştığınız insanlarda ilk dikkatinizi çeken şey nedir hiç düşündünüz mü? Dış görüntüsü mü? Karakter özellikleri mi? Giyimi mi yoksa konuşması mı? Bu özelliklere bakarak karşınızdaki kişi hakkında çıkarımlarda bulunur musunuz? Cevabınız evet ise, bu durum psikolojide “Halo Etkisi ya da Hale Etkisi” olarak açıklanmaktadır. Bilişsel önyargı olarak tanımlanan Halo Etkisi; bir kişi, olay ya da nesne hakkında gözlemlediğiniz bir özelliğinden yola çıkarak genel bir yargıya varma hatası olarak adlandırılır. İlk izlenimin büyük bir öneme sahip olduğunu ve insanları manipüle edebileceğini göstermektedir. “ Fiziksel çekicilik stereotipi” ve “güzel olan iyidir” ilkesi halo etkisiyle aynı anlama gelmektedir. Fiziksel görünüm halo etkisinde önemli bir yere sahiptir.

Halo kelimesi İngilizcede anlam olarak, suya atılan bir taşın etrafa yaydığı dalgalanma olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımdan yola çıkarak, kişinin belli bir yönünün diğer özelliklerini olumlu ya da olumsuz olarak etkilemesi üzerinde durulmuştur. Örneğin, yeni birisiyle tanıştınız. Çok güzel bir kadın ya da çok yakışıklı bir erkek. Şık giyinmiş, konuşkan, üstelik diksiyonu da çok iyi ve güleryüzlü. Tüm bu edindiğiniz ilk izlenimlerden yola çıkarak o kişinin diğer özellikleriyle ilgili olumlu yargılar oluşturma eğiliminde bulunabilirsiniz. Örneğin; bu kişi zekidir, ekonomik durumu iyidir ve başarılıdır gibi birçok farklı olumlu özellikler yükleme durumu “Halo etkisine” işaret etmektedir.

Bu terimi ilk olarak Amerikalı Psikolog Thorndike, Birinci Dünya Savaşı sırasında askerler hakkında araştırma yaptığı sırada makalesinde kullanmıştır. Bu araştırmaya göre, ordudaki komutanlara kendilerine bağlı olan askerlerle ilgili fiziksel yetenekleri, liderlik, zeka ve emirleri uygulama becerileri hakkında sorular sorarak, onları değerlendirmelerini istemiştir. Bu araştırmadaki amaç, bir niteliği değerlendirmenin diğer nitelikleri nasıl etkilediğini görmektir. Komutanların değerlendirme sonuçlarına göre; fiziksel olarak güçlü ve kaslı bir yapıya sahip olan askerlerin aynı zamanda sadık ve güvenilir olduğu görülmüştür. Aynı zamanda bu askerlerle ilgili disiplinli, zeki ve iyi birer nişancı olduğu kanısına varılmıştır. Bunun yanı sıra olumsuz bir özelliğe sahip olan askerin ise diğer özelliklerini de olumsuz olarak değerlendirdikleri tespit edilmiştir. Bununla beraber yapılan diğer araştırmalarda çekici bulunan insanlara karşı olumlu özellikler atfetme eğilimi gözlemlenmiştir.

Özetle, halo etkisi günlük yaşamda sık sık karşılaştığınız bir bilişsel önyargıdır. En çok iş mülakatlarında halo etkisi gözlenir. Bunun yanı sıra yeni tanıştığınız birisiyle olan iletişiminizde, iş hayatınızda, politikada, reklamcılık ve pazarlama sektörü gibi sosyal ilişkilerinizi etkileyen birçok yerde halo etkisini görmek mümkündür. Halo etkisine kapılmanın başlıca sebebi parçayı bütünden ayrı düşünememe durumudur. Zihniniz, “göze hitap eden her şey iyidir” mantığıyla tümevarıma neden olmaktadır. Bu nedenle yeni tanıştığınız bir kişi hakkında yorum yapmadan önce onu iyice tanımaya çalışmanızda fayda vardır. Çünkü kısa süreli etkileşimler halo etkisini artırır ve sosyal ilişkilerinizde hayal kırıklığı yaşamanıza neden olabilir. Beklentilerinizi minimum düzeyde tutmaya çalışmanız halo etkisine kapılmadan karar vermenize yardımcı olabilir. Ve son olarak, dış görünüşün yanıltıcı olabileceğini kendinize hatırlatarak farklı zamanlarda o kişiyle yüz yüze etkileşime geçerek halo’nun yanıltıcı etkisinden kurtulabilirsiniz.

Psikolog Funda Buharalı.