Duygusal Manipülasyon

Gaslighting kelimesinin dilimizde tam bir terim anlamı olmamasına karşın sıklıkla narsist kişilik özelliklerine sahip bireylerin çevresindeki insanlara uyguladığı psikolojik manipülasyon çeşidi şeklinde tanımlanabilir.

Bu yazımızda ikili ilişkilerde duygusal manipülasyon, romantik ilişkilerde duygusal manipülasyon, duygusal manipülasyon nedir sorularının yanıtlarını vereceğiz.

Türkçe’de gaslighting terimi çeşitli kaynaklarda duygusal manipülasyon, duygusal istismarın farklı bir boyutu olan psikolojik işkence ya da sanrıya zorlama şeklinde tanımlanmıştır. Başkalarının algısını, fikirlerini ya da davranışlarını çeşitli strateji yöntemiyle değiştirmeyi amaçlayan psikolojik ve sosyal etki türüne manipülasyon denir. Psikolojik manipülasyon ise bireyin zaaflarını bilerek duygusal etki altına alıp, aldatıcı, yetersiz ve çeşitli algı oyunları yaratarak bireyin gerçekliğini sorgulatan, amacı karşı tarafa zarar vermek olan ve ilişkide güçle birlikte kontrolü ele alarak maddi ya da psikolojik bir çıkar sağlamasıdır.

Manipülatörün narsistik ihtiyaçları; karşısındaki kişinin duygu ve düşüncelerinden hatta özdeğerinden daha önemlidir.Ayrıca narsist kişilik özelliklerinin yanı sıra antisosyal davranış bozukluğu da göstermektedir. Mağdura zihniyle gerçek arasında bir sorun yaratarak bilişsel bozulmalara yol açmaktadır. Duygusal baskı altına alınan kişide çeşitli kısıtlamalar yaratmaktadır. Mağdur olan kişi bir süre sonra duygularını yönetmekte güçlük çekmekte, mantığını kullanmakta zorlanmakta ve her şeyden önemlisi de bu sürecin farkına varabilmesi çok uzun zamanını almaktadır. Manipülatörün ilişkideki bu pasif agresif tavırları, karşısındaki bireyin ciddi psikolojik problemler yaşamasına sebep olur ve kişi bunun bir problem olduğunu çoğu zaman fark etmeyebilir. Bir süre sonra gaslighting’e maruz kalan bu kişide anksiyete, depresyon ve sinir krizleri ortaya çıkmaktadır.

Sıklıkla romantik ilişkilerde daha çok ortaya çıksa da aynı zamanda iş yaşamında veya aile ortamında da gerçekleşebilir. Genellikle duygusal manipülasyona maruz kalan birey terapide yaşadığı bu durumu tanımlamada güçlük çekmekte, ilişkisinde bir şeylerin yolunda gitmediğini ve tam olarak ne olduğunu da anlamlandıramadığını dile getirmektedir. Özellikle bu manipülatif davranış yakın çevreden geldiği zaman fark edilmesi oldukça güçtür. Kişiyi içten içe tüketen bu durum karşısında bile problemin kaynağının kendisi olduğuna inandırılıyor, ilişkideki tüm sorunları üstleniyor ve kendisini suçlamaya devam edebiliyordur. İlişkilerde manipülatör baskın, mağdur ise teslim olan, kendine güvenini yitiren, zihninden şüphe eden ve aynı zamanda ilişkide manipülatöre bağımlı hale gelendir. Gaslighting’e maruz kalan birey, etrafındaki insanlar tarafından onaylanma ihtiyacı duyan, hayır diyebilmekte güçlük çeken, özgüven eksikliği yaşayan, olumsuz duygulardan kaçınma eğilimi gösteren özelliklere sahiptir. İlişkide kontrol gücünün zayıflaması hatta olmamasıyla, bu manipülasyona maruz kalan kişi zamanla özdeğerini kaybeder ve benlik duygusu da yok olur.

Manipülatörün ilişkisinde sık kullandığı yöntemlerin başında ise yalan söylemek, aşağılamak, duygu sömürüsünde bulunmak, suçluluk duygusu yaratmak, davranışlarıyla sözleri arasında bir tutarsızlık bulunması ve kurban rolüne girmek vardır. Bu davranışlardaki asıl amaç ilişkide elde edilen kontrol ve güçle birlikte mağduru kendisine bağımlı hale getirebilmek ve yanında tutmaktır. Manipülatör, mağdura kendi istediği etkileri oluşturana kadar bu eylemlere devam edebilir. Bu durumu nasıl ve ne şekilde uygulayacağı amaçları doğrultunda şekillenir.

Manipülatörün ilişkide sık söylediği sözlerin başında ise “kafanda kuruyorsun, aşırı tepki veriyorsun, çok hassassın, her zaman olayları büyütüyorsun, kulağa çok saçma geliyor ve herkes de bunun farkında ”gibi bir takım sözlerle bireyin(yani mağdurun) kendi gerçeklik algısında tıkanıklıklar yaratan bir duruma düşürmektedir. Sizde hayatınızda yapmadığınız şeyler yüzünden kendinizi sürekli bir savunma halinde buluyorsanız, ilişkinizde sürekli özür dileyen taraf haline geldiyseniz ve kafa karışıklığı yaşıyorsanız kendi davranışlarınıza bakarak duygusal manipülasyona maruz kalıp kalmadığınızı sorgulayabilirsiniz. Burada önemli olan nokta ilişkinizi, yaşadıklarınızı, kendinizi, özdeğerinizi ve özgüveninizi irdeleyerek gözden geçirmek ve fark edebilmektir. Yaşanılan bu değersizlik hissi karşısında dur diyebilmek ve ilişkilerinize sınır koyabilmek en önemli adımdır. Duygusal manipülasyona maruz kalan bireyin iyileşme süreci içerisinde öncelikle psikolojik destek alması gereklidir. Psikoterapi ile beraber aile ve yakın çevreden oluşan güçlü bir destek, bu süreci aşabilmek ve iyileşme yolunda ilerleyebilmesine yardımcı olacaktır.

Psikolog Funda Buharalı, Antalya.