Çocuklarda Altını Islatma Sorunu ve Tedavisi

Enürezis (idrar kaçırma) ve enkoprezis (dışkı kaçırma) çocuk psikiyatrisinde eliminasyon bozuklukları içinde sınıflandırılmıştır.

Gece idrar kaçırma yani gece işemesi enürezis nokturna, gündüz uyanıkken idrar kaçırma enürezis diürna olarak isimlendirilir.

Çocukta barsak ve mesane kontrolü şu sırayı izler. Önce gece dışkı kontrolü, sonra gündüz dışkı kontrolü, daha sonra gündüz idrar kontrolü ve en son gece idrar kontrolü gerçekleşir.

Gece alt ıslatma sorunu yani gece işemeleri 5 yaşa kadar normal sayılır. Bazı psikiyatristler kızlarda 5, erkeklerde 6 yaşı sınır olarak alır.

Arada hiçbir kuru dönem olmaksızın, bebeklikten beri devam eden alt ıslatma sorunu(gece işemesi) primer enürezis ismini alırken en az 1 yıllık kuruluk döneminden sonra ortaya çıkan enürezise sekonder enürezis denir.Sekonder enüreziste öncelikle organik nedenler araştırılmalıdır.

Çocuklarda altını ıslatma yani idrar kaçırma sorunu % 80-90 primerdir. Farklı psikiyatrik çalışmalarda, 5-12 yaş arası çocuklarda idrar kaçırma sorunu % 10 ile 25 arasında bulunmuştur.

Çocuklarda idrar kaçırma nedenlerini şöyle özetleyebiliriz.

• Merkezi sinir sistemi gelişmesinde gecikme: Primer enürezis noktumalı çocukların bir çoğunda motor gelişme geriliği, konuşmada gecikme, boy kısalığı, kemik yaşında gerilik gibi bulgularda saptanmıştır. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunda da sıklıkla görülen altına kaçırma probleminin merkezi sinir sistemi olgunlaşmasındaki gecikmeyle ilgili olduğu düşünülmektedir.
• Genetik nedenler: Ebeveynlerde enürezis öyküsü varsa çocuklarda % 75’ e varan oranlarda gece altını ıslatma sorunu olabilmektedir.
• Böbrek hastalıkları: Üriner sistemdeki tıkanıklıklar, hidronefroz, mesane problemlerinde enürezis görülebilir.
• Hormonal nedenler: Antidiüretik hormon, arjinin, vazopressin gibi böbrekten su atılımını düzenleyen hormonlardaki bozukluklar enürezis nedeni olabilir.
• İlaçlar: Çocuğunuzun kullandığı valproik asit, teofilin gibi ilaçlar enürezis nedeni olabilir. İlaç yan etkileri açısından doktorunuzdan bilgi edinmenizde mutlak fayda vardır.
• Diabetes mellitus ve diabetes insipitus gibi hastalıklar.
• Nörolojik hastalıklar: Multipl skleroz, Guillain-Barre sendromu, beyin tümörleri, omurilik basıları barsak ve mesane kontrolünü bozabilirler.
• Enüreziste psikodinamik teori: Freud’ ien yaklaşım enürezisi beden imajındaki bozuklukların bedensel dışa vurumu, kastrasyon anksiyetesinin bir göstergesi, bastırılan cinsel ya da agresif dürtülerin ortaya konuş biçimi olarak açıklar.
• Uyku sorunları: Narkolepsi, uyku apne sendromu, derin uykudan uyandırılma güçlüğü gibi uykuya özgü spesifik problemler enürezis nedeni olabilir.
• Psikososyal nedenler:
• Yeni doğan kardeşe kıskançlık ve saldırgan duyguların ifadesi olarak.
• Aşırı temiz, obsesif, titiz, düzen düşkünü annenin baskılarına karşı pasif bir tepki olarak.
• Aile içinde ölüm, ayrılık, boşanma, hastalık veya ameliyat geçirme, çocuk ihmal ve istismarı, taşınma, göç, okulda yaşanan bir travma gibi olaylara bağlı gelişen anksiyete belirtisi olarak.
• Aşırı koruyucu ve hoş görülü ailede yetişmenin getirdiği bebeksi rolü atamamak.
• Yetersiz anne-çocuk ilişkisi, ebeveynlerdeki ruhsal bozukluklar.
• Çok çocuklu, kalabalık aileler, düşük doğum ağırlığı öyküsü, sosyo ekonomik durumda zayıflık, yetiştirme kurumlarında yaşama.

Altını ıslatan çocukların yaklaşık % 20’ sinde ek bir psikiyatrik sorun saptanır. Uyum sorunları, davranış problemleri, özgüven eksikliği, uyku bozuklukları, DEHB gibi psikiyatrik rahatsızlıklar bunlar arasında sayılabilir.

Enürezisli çocukların % 10’ unda enkoprezis de bulunur.

Gece işemesi (enürezis) tedavisine geçmeden önce iyi bir öykü alınmalı, fizik muayene ve idrar analizleri yapılmalıdır. İdrar yolu enfeksiyonu, üriner sistemdeki organik patoloji ve tıkanıklıklar, böbrek ve mesane hastalıkları olup olmadığı saptanmalıdır. Nörolojik hastalıklar mutlaka araştırılmalıdır.

Öyküde, uykuda yürüme, horlama, uyku düzeni mutlaka sorgulanmalı, aile öyküsüne dikkat edilmelidir.

Tuvalet eğitimine doğru zamanda başlamak, enürezise yaklaşımda önemli yer tutar. Tuvalet eğitimine başlamada 1,5-2 yaş en ideal dönemdir. Tuvalet eğitimi kızlarda daha erken tamamlanır.

Tuvalet eğitimine başlama döneminde yeni kardeş doğumu, kreşe başlama, bakıcı değişikliği gibi psikososyal stres dönemlerine dikkat edilmeli, gereğinde eğitim ertelenmelidir.

Primer enürezis tedavisinde çocuğa psikolojik destek çok önemlidir. Kendine olan güvenini kaybetmemeli ve suçluluk duymamalıdır.

Primer enürezis nokturna tedavisinde yani gece altını ıslatma tedavisinde temel yaklaşım davranışçı tedavilerdir. Burada öncelikle ebeveynlere eğitim verilir, morallerini yüksek tutmaları sağlanır. Gece geç saatlerde sıvı alımı kısıtlanmalı, kafeinli içeceklerden kaçınılmalıdır. Gece çocuğu uyandırarak mesanesini boşaltması sağlanmalıdır. Kuru günlerde ödüllendirilmeye gidilebilir.

İç çamaşırına ya da yatak örtüsüne bağlı elektronik zille çalışan alarm cihazları oldukça etkili bir yöntem olup, klasik koşullama prensibine dayanır. Davranışçı tedavilerle desteklenmesi daha idealdir.

İkincil enürezis nokturna olgularında çoğu kez psikososyal stres faktörleri hakimdir. Bireysel psikoterapiler ve aile terapileriyle desteklenmelidir. Desmopressin, imipramin gibi ilaçlar tedaviye eklenebilir.

Gece alt ıslatma tedavisinde sonuçlar genelde iyidir. Bazı enüretik çocuklarda hipnoterapi de çok iyi neticeler vermektedir.

Psikiyatri Antalya, Antalya Psikoterapi, Antalya 2014.

Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Antalya, Muratpaşa-Antalya.