Akılcı Duygusal Davranış Terapisi

Akılcı duygusal davranış terapisi, insanların kendilerine zarar veren düşünce ve davranışlarını değiştirerek onları mutlu etmeyi hedefleyen bir psikoterapi yöntemidir.

Albert Ellis tarafından uygulamaya geçirilen akılcı duygusal davranış terapisi (ADDT), düşünmeyi, yargılamayı, karar vermeyi, analizi ve hayata geçirmeyi öneren yapısıyla bilişsel davranışçı terapilerle ortak yönlere sahiptir.

Temel felsefe yaşadığımız psikolojik sorunların, olayları ve yaşadıklarımızı yorumlama biçiminden kaynaklandığıdır. Düşünce, duygu ve davranışlar karşılıklı etkileşim içindedir ve neden sonuç ilişkisini doğururlar. ADDT, duygularımızın esas olarak inançlarımız, değerlendirmelerimiz, yargılarımız, yorumlarımız ve olaylara tepkilerimizden kaynaklandığını savunur.

Akılcı duygusal davranış terapisinin ana kavramları şunlardır.

1. Tüm insanlarda mantıklı ve mantıksız olma potansiyeli vardır. Yaratıcılık, kendi hatalarından ders çıkarma, gelişim potansiyellerini açığa çıkarma, düşüncelerini analiz etme, diğerlerini sevme ve ilgilenme gibi yapıcı ve yapılandırıcı özelliklerin yanında düşünmeden hareket etme, hazza yönelik davranma, kendine zarar verebilme, aynı hataları tekrarlama, hoşgörüsüzlük, batıl inançlara sahip olma, mükemmeliyetçilik, tembellik, potansiyelini ortaya koymaktan kaçınma gibi inhibe edici özelikler de aynı bireyde mevcuttur.
2. Mantıksız düşünme ve negatif özelliklerin kazanımı aile ve kültürle yakın ilgilidir. Bu özellikle hayatın ilk yıllarındaki telkine yatkınlık ve sosyal baskılardan etkilenmeyle ilişkilidir.
3. Genel hareket ve düşünce tarzımız önceki deneyimler, hatıralar ve bunların sonuçları çerçevesinde şekillenir.
4. Akılcı duygusal davranış terapisi, psikoterapinin disiplin içinde sürdürülmesinden yanadır. Bunun tedavi süresini kısalttığına inanır.
5. ADDT danışan ile terapist arasındaki yakın işbirliğinin yanı sıra danışanların kendi hatalarını kayıtsız şartsız kabul etmelerini ister.
6. Akılcı duygusal davranış terapisi sadece görünürdeki sorunu hedef almaz, temelde sorun yaratan eğilimleri azaltmaya çalışır.
7. Kişilerin halihazırdaki sorunları bazı dogmatik, mantıksız ve sorgulanmamış inançlara sahip olmalarındandır. Örneğin, partneri tarafından reddedilen ve ondan ayrılan kişi,sadece istenmediğine veya uygun bir çift olmadıklarına inanmaz, ayrılığın ardında bunun korkunç olduğu, buna katlanamayacağı, reddedilmemesi gerektiği, arzulanacak biri olmadığı, değersiz biri olduğu gibi birçok hipotez geliştirebilir.
8. ADDT hayattaki yaşanmışlıkların duygusal sonuçlara katkıda bulunduğunu kabul etmekle birlikte, esas faktörün kişinin gerçek dışı fazla genellenmiş inanışları olduğunu savunur.
9. Akılcı duygusal davranış terapisinde bireylerin düşünce ve hislerini değiştirerek onları farklı davranma yönünde güçlendirme hedeflenir.

Albert Ellis birçok psikopatolojinin altında kendini suçlamanın yattığını savunur. Kişilik bozuklukları, nevrozlar ve depresyondan kurtulmak, kendini ve başkalarını suçlamaktan vazgeçmekle mümkündür. İşlevsel olmayan temel inançlar şunlardır.

1. Her şeyi "meli", "malı" şeklinde düşünmek. "Sevilmeliyim", "Kabul edilmek zorundayım", "Başarılı olmalıyım" gibi.
2. Aşırı mükemmeliyetçi olmak. "Tüm görevleri mükemmel biçimde yerine getirmek zorundayım" düşüncesi bireyin tüm yaşantısına hakimdir.
3. İnsanların beni sevmesini, bana saygılı olmasını, dürüst ve adil olmalarını çok istiyorum, onun için herkes bana böyle davranmak zorunda.
4. İstediğim olmazsa buna dayanamam, bu her şeyin sonu olur, bu korkunç duruma katlanamam.

Birçok insan bu kendi kendini tahrip eden inançları içselleştirerek pek çok ruhsal rahatsızlığa zemin hazırlamaktadır. Akılcı duygusal davranış terapisinin amacı kötü duygusal sonuçlara yol açan işlevsiz, mantıksız inançları değiştirmektir. Bu amaçla,

1. Birey kendi duygusal sorunlarının altında kendi sorumluluğunu kabul etmelidir.
2. Rahatsızlığın, terapist danışan işbirliğinde değiştirilebileceği düşüncesini kabullenmelidir.
3. Gerçekçi olmayan inançların varlığını anlamalıdır.
4. Değişim için tahrip edici inançların değişimini ve bunu takiben işlevsel olmayan davranışları önlemeyi başarmalıdır.
5. Bunu halihazırdaki sorun için değil yaşamın her alanına uygulayabilmelidir.

Akılcı duygusal davranış terapisinde, duygusal rahatsızlığın temelinde diğerlerinin ne düşündüğünü fazla umursamanın yattığına inanılır. Birçok insanda kendini kabullenme, diğerlerinin onun hakkında iyi düşünmesine, diğerlerinin onu kabul etmesine bağlıdır. Bu kişiler için sevilebilmek büyük ihtiyaçtır ve başkalarının onayı çok önemlidir. Bunun tersi, kaygı ve depresyona neden olur.

Akılcı duygusal davranış terapisinin bir diğer dayanağı da işlevsel inançlardır. Bu ADDT' nin temel kişilik kuramını oluşturur. Temel görüş insanların kendi duygusal sonuçlarını kendilerinin yarattıklarıdır. Belli bir eğilimle doğan insanlar, sosyal koşullanma sayesinde işlevsiz inançlarını kullanmayı tercih ederler. Fakat bireylerin içlerinde, abartılı inanç sistemlerini anlama ve bunlara karşı çıkmaya yönelik sınırsız bir potansiyel vardır. Yeter ki, bunları anlama konusunda biraz düşünüp çaba sarf etsinler. ADDT bu potansiyeli kullanmayı hedefler.

Akılcı duygusal davranış terapisinin temelinde bireylerin psikopatolojilerinde, arzularının gerçekleştirilmesini, başarılı ve sevilen biri olup onaylanmayı, diğer insanların ona adil davranıp değerini bilmesini ve tüm dünyanın daha sevecen ve adaletli olmasını saplantı haline getirip tüm bunları talep etmek ve tersi durumda dağılmaları gerçekliği vardır. Bunu baz alan ADDT 'şimdi ve burada'ya odaklanır. Önceden oluşan düşünme ve duygulanma yapılarını değiştirmeye yönelik şu anki becerilere ağırlık verilir. Geçmişin derinliklerine inmek ve geçmişteki davranışlarla şimdiki davranışlar arasındaki bağlantıları kurmak gibi detaylara girilmez. Danışanlar terapi seansları sonrası aktif çalışmak durumundadırlar. Davranışsal ödevlerini yaparak duygu ve davranışlarında rahatsızlığa yol açan düşünce yapısını değiştirmeye çalışırlar. Terapistin burada görevi, karşılıklı anlaşmayla ödevleri tasarlamaktır. Ödevler, duygusal ve davranışsal değişimi tetikleyecek olumlu hareketleri yaptırmaya yöneliktir.

Akılcı duygusal davranış terapisinde danışanların olmazsa olmaz ya da mutlakiyetçi yaşam felsefeleri en aza indirilmeye çalışılır. Bunun sonucu daha gerçekçi ve hoşgörülü bir hayat felsefesi ortaya çıkacaktır. Bu da kaygı, depresyon, kızgınlık, öfke, evlilik sorunları, aile sorunları, çift problemleri, kişiler arası ilişkilerde beceri yoksunluğu, kişilik bozuklukları, obsesif-kompulsif bozukluklar, başarısız ebeveynlik, anne- baba ile ergen arasındaki çatışmalar, yeme bozuklukları, psikosomatik hastalıklar, alkol ve madde bağımlılığı, psikotik bozukluklar ve cinsel işlev problemleri gibi bir çok psikolojik sorunda terapötik etki sağlayacaktır.

Psikoterapist tedavi için mantık dışı inançlarla aktif olarak tartışma ve danışanın nasıl farklı düşüneceğini öğretmeye yönelik bilişsel ev ödevlerini oluşturma yanında, farklı fikirleri benimsemeye yönelik "rol yapma", patolojiye sebep olan fikirleri saçmalığa indirgemek için "mizah", her türlü talihsizliği olgunlukla karşılamaya yönelik "koşulsuz kabul" ve sabit fikirlerine dur demeyi öğretmeye yönelik "güçlü karşı koyma" gibi teknikleri kullanır.

Özellikle grup terapilerinde "utanca müdahale alıştırmaları" yapılır,

Akılcı duygusal davranış terapisinde terapist daima danışandan bir adım önde tutum alır, gereğinde danışanı yalancı çıkarmaktan çekinmez, danışanı 'daha da kötüsü, en kötüsü' fikrine alıştırır. Temel amaç, ne kadar kötü olursa olsun hiçbir davranışın, danışanın değerini düşürmeyeceğini göstermektir. Danışana karşı katı bir tutum alan terapist, aynı zamanda koşulsuz bir kabullenme de gösterir. Danışana fikirlerinin mantıksız olduğunu basitçe söylemek terapi değildir. Önemli olan bu mantıksızlığı, danışanın kendisinin görmesini sağlamaktır.

Antalya psikiyatri ve psikoterapi merkezi olarak uyumsuzluk ve geçimsizlik gösteren evli çiftlerin evlilik terapisinde, her türlü çift probleminde, aile içindeki çocuk ve ergen çatışmalarında, kişilik bozuklukları tedavisinde, depresyon, kaygı bozuklukları, fobiler, psikosomatik rahatsızlıklar, psikotik bozukluklar, cinsel sorunlar ve takıntı- zorlantı bozukluklarında, aile danışmanlığı ve aile terapilerinde akılcı duygusal davranış terapisini sıklıkla tercih ediyor ve öneriyoruz.

Akılcı Duygusal Davranış Terapisi Antalya.
Antalya Psikiyatri ve Psikoterapi Merkezi.
Psikiyatrist ve Psikoterapist Filiz Uluhan.