Takıntı Zorlantı Bozukluğunda Bilişsel Terapi

Obsesif kompulsif bozukluk olarak bilinen takıntı zorlantı bozukluğu en sık görülen dördüncü psikiyatrik rahatsızlık olup, bilişsel davranışçı terapi ile düzelir.

Takıntılar, bilinçli çaba ile düşünülmekten alıkonulamayan, kişinin aklından çıkaramadığı, bireyde kaygı ve bunaltı doğuran düşünce, dürtü, hayal ya da imgelerdir.

Takıntıları ortadan kaldırmaya ya da bunların uyandırdığı kaygı ve bunaltıyı gidermeye yönelik zihinsel eylem ya da yineleyici davranışlara ise zorlantı denir. Takıntı ile obsesyon, zorlantı ile kompulsiyon eş anlamlıdır.

Bir çok kişide hastalık boyutuna varmayan takıntılar mevcuttur. Okunmuş gazeteleri biriktirme, kapıyı kilitledikten sonra ikinci bir kez kilitli olup olmadığını kontrol etme, büfe düzenlemesinin mutlak bir simetri içinde yapılması gibi farklı takıntılar herkeste görülebilmektedir.

Burada psikiyatrik hastalık ölçütü günlük işlevselliğin ne ölçüde bozulduğu, yarattığı kaygı durumu ve kişinin belirtileri için harcadığı zamandır.

Takıntı zorlantı bozukluğu (obsesif kompulsif bozukluk) başlıca şu türleri gösterir.

1)Kir, pislik, mikrop bulaşması düşüncelerine saplanıp kalan yıkanan ve yıkayanlar. Bunlar idrar, dışkı, kan, ter, tükrük gibi vücut atık ve salgıları ile temas etme, kir ya da mikrop kapma, radyasyon ya da kimyasal ilaçlara maruz kalma gibi durumlardan aşırı bir korku ya da tiksinme duyarlar. Hayvanlara ve böceklere dokunmaktan kaçınma, bulaşmaktan dolayı hastalanma ve başkalarına bulaştırma korku ve takıntıları da bu grupta yaygındır.

Bu grup OKB’ li hastalar yıkama ve yıkanma zorlantıları geliştirirler. Törensel el yıkama, banyo yapma, diş fırçalama, tıraş olma, giyinme seromonileri, evi, odaları ve eşyaları özel temizleme yöntemleri, bulaşık, kirli, mikroplu olduğunu düşündüğü nesneleri kullanmaktan kaçınma, bu tür yerlere girmekten imtina etme, eldiven vs. kullanma bu zorlantılara örnek verilebilir.

2)Kapıları, pencereleri, elektrik, gaz ya da su ile çalışan ev gereçlerini kapatıp kapatmadıklarını kontrol etmekten kendilerini alıkoyamayan denetleyiciler grubu, gereği gibi yapmadıkları davranışlarından ötürü kendilerinin ya da başkalarının başına kötü ve tehlikeli şeyler gelmesinden endişe duyarlar, bundan dolayı kendilerini sorumlu tutarlar.

Bu gruptaki obsesif kompulsif hastalar bilmeden başkalarına zarar verme, kendi kendine zarar verme, başkalarınca zarar görme, bir yanılgısı olup olmadığını, kötü bir şey olmadığını ardı ardına denetleme zorlantısına girerler. Kapı, pencere, ütü, ocak, musluk, elektrik düğmesi vs.’ nin defalarca kontrol edilerek kapatılması ya da nabzını, solunumunu, tansiyonunu, fiziksel görünümünü kontrol etmeye dayalı sağlık durumu ile ilgili denetleme zorlantılarını örnek verebiliriz.

3)Takıntı zorlantı bozukluğunda bir grup hastada ise düzenleme takıntısı vardır. Bunlar belirli nesneleri kendilerince özel bir biçimde eksiksiz düzene koyma zorlantısındadırlar. Eşyaların simetrik biçimde hizalanması, el yazısı üzerinde aşırı hassasiyet göstererek çok güzel olması konusunda aşırı kaygılanma, dosya, kitap vs.’ nin belli sıra ve hizada olması için büyük çaba gösterip, tersi durumda aşırı kaygılanma bu grup OKB’ li hastalara özeldir.

4)Düşünce takıntısı gösteren obsesif kompulsif hastalar başkalarına zarar vereceğini düşündükleri düşünce, hayal ve imgelere sahip olup bunları zihinlerinden savuşturamazlar. Aklından sayı sayma ya da geçen arabaları, insanları sayma gibi sayı sayma, bazı dualar okuyup Allah’ a yakarma, anlamlı ya da anlamsız bir takım sözcükleri yineleyip durma gibi zihinsel eylemler bu grup hastalarda görülür.

5)Biriktirip saklayanlar grubu ise önemsiz, anlamsız, ihtiyaç dışı nesneleri toplar ve bunları atmakta zorlanırlar. Yerden, çöpten bir takım nesneleri toplayıp biriktirme görülebildiği gibi bir gün ihtiyacım olursa, işime yararsa diyerek eski ve gereksiz eşyaları elden çıkaramama durumu da sıklıkla söz konusudur.

Denetleme, yıkama ya da temizleme zorlantıları OKB’ de en sık görülen zorlantılardır. Simetri gereksinimi, istenmedik cinsel ya da saldırganlık düşünceleri, sayma, güvence arayışında olma, törensel davranışlarda bulunma ve biriktirip saklama zorlantıları da sık görülen zorlantılardandır.

Birçok insan hastalık boyutuna gelmeden takıntı aşamasında kalır, zorlantı yaşamazlar. Kendi kendini kınama ya da saldırganlık ve cinsel eylemlere yönelik yineleyici düşünceler en sık görülen takıntılı düşüncelerdir.

Sıklıkla karşılaştığımız bir takıntı da yavaşlıktır. Takıntısal yavaşlık dediğimiz bu durumda kişilerin yıkanmaları, giyinmeleri, tuvalet ihtiyaçlarını gidermeleri, yemek yemeleri uzun zaman alır.

Psikiyatrik bozukluklar içinde en sık görülen dördüncü ruhsal rahatsızlık olan takıntı zorlantı bozukluğu, çoğu kez 25 yaşından önce başlar ve toplumun 40’ ta birinde ortaya çıkabilir.

İlk kez evden ayrılma, evlilik, gebelik, doğum, askerlik, önemli bir sağlık sorunu yaşama gibi önemli yaşam olayları OKB belirtilerinin başlamasına ya da artmasına yol açabilir.

Takıntı zorlantı bozukluğu olan birçok kişi yaşamları boyunca tek bir belirti gösterirken, bazı OKB’ li hastalarda birden fazla takıntı ve zorlantı görülebilir ya da belirtiler zaman içinde değişime uğrayabilir.

Takıntı zorlantı bozukluğu tedavisinde en etkili yöntem bilişsel davranışçı terapidir. Karşı karşıya gelme ve törensel davranışı önleme prensipli bilişsel davranışçı terapi düşünsel çarpıtmaları değiştirmeye yardımcı olurken, yapmaya zorlanılan törensel davranışları da engellemeyi hedefler.

Karşı karşıya gelme uygulamaları bir alışkanlık süreci yaratacak, buna bağlı olarak da takıntılara eşlik eden rahatsızlık ve kaygı azalacaktır. Karşı karşıya gelme uygulamaları psikiyatristiniz tarafından hafif düzeyde başlatılarak aşamalı olarak gerçekleştirilir.

Örneğin, kirlenme ve bulaşma takıntıları olan obsesif kompulsif bir hasta, bir çöp kovasına önce parmak ucuyla, sonra birkaç parmak, daha sonra tüm eliyle dokundurulur ve elini yıkamaması istenir. Egzersizler ilerledikçe alışkanlık kazanılacak, oluşan kaygı giderek azalacaktır.

Hastalanma korkusu, sevdiklerini yitirme korkusu gibi soyut kavramlarda ise zihinsel görselleştirmeye dayalı imgesel karşı karşıya getirme teknikleri uygulanır ve korkuyla yüzleşilerek alışkanlık kazandırılmaya çalışılır.

Takıntı zorlantı bozukluğu tedavisinin bilişsel ayağında ise çarpıtılmış düşünceleri değiştirmek esastır. Bilişsel terapi ile akılcı olmayan düşünceler işlevsel ve akılcı düşüncelerle değiştirilir.

“Küçük bir hatam bile affedilmez, cezalandırılmam gerekir”, “Aklıma kötü bir şey gelirse kesinlikle kötü bir şey olur”, “Her şeyin yolunda gideceğinden emin olmadıkça rahatlamam mümkün değil”, “Güvende değilsem büyük tehlike altındayımdır” gibi düşünsel çarpıtmalar obsesif kompulsif bozuklukta büyük rol oynarlar ve tedavisinde bilişsel terapi etkin olur.

Takıntı zorlantı bozukluğunda bilişsel davranışçı terapinin davranış terapisi ayağında ise iki öğrenme süreci temel rolü oynar. Alışkanlık ve sönme, OKB tedavisinde davranışçı terapinin temel ilkeleridir.

Kirli ya da bulaşık olduğunu düşündüğünüz nesne ya da kişiye dokunup elinizi yıkamadan yapılacak alıştırmalar, ışık veya kapıyı bir kez kapatıp tekrar açmamaya dayalı alıştırmalar, ev eşyalarının dağınık kalmasına yönelik alıştırmalar benzeri, takıntı ve zorlantılarınızın türüne bağlı çok farklı alıştırmalar OKB tedaviniz sırasında psikiyatristiniz tarafından planlanacak ve uygulamalı olarak pratik yapmanız sağlanacaktır.

Takıntı ve zorlantılarınızla yaşamak, günlük işlevselliğinizde ve başkalarıyla olan ilişkilerinizde bozulma yaşamak zorunda değilsiniz. Obsesyon ve kompulsiyonların uyandırıldığı kaygı ve bunaltı kaderiniz değildir.

Takıntı zorlantı bozukluğunda bilişsel davranışçı terapi ile tam bir tedavi elde edebilirsiniz.

Psikiyatri Antalya, Antalya Psikoterapi, Lara/Muratpaşa/Antalya.

Psikiyatrist ve Psikoterapist Emine Filiz Uluhan.