Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Tanı ve Tedavisi

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) hiperaktif davranışlar, dikkat dağınıklığı, odaklanma güçlüğü ve dürtüsel davranışlarla karakterize bir nörodavranışsal bozukluktur. Bireyin yaşına ve gelişim düzeyine uygun olmayan semptomlarla kendini gösterir.

Son zamanlarda her birey tarafından tanınan ve bilinen bir konu haline gelmiştir. Genelde okul öncesi dönemde 3 yaş civarında başlayarak, ilkokul çağında belirgin bir şekilde gözlenir. Bunun yanı sıra DEHB, ergenlikte ya da yetişkinlik döneminde de görülebilir.

DEHB’in kesin nedeni bilinmemekle beraber genetik nedenler, beyin hasarı ve psikososyal etkenler sonucunda geliştiği düşünülmektedir. DEHB’e yol açan bir gen tespiti yoktur fakat dopamin taşıyıcı ve reseptörlerini şifreleyen genlerde bazı varyasyonlar tespit edilmiştir. Aile bireylerinde özellikle birinci dereceden akrabalarda görülme ihtimalinde DEHB gelişme durumu 4-5 kat daha fazladır.

Bunun yanı sıra aile bireylerinde bulunan antisosyal kişilik bozukluğu, histeri, alkol ve madde kullanımı gibi durumlar DEHB gelişmesine yol açabilen genetik nedenlerdir. Annenin gebelik öncesinde ya da gebelik dönemindeki tıbbi durumu, duygusal zorluğu, sigara ya da alkol kullanımı beyin hasarına sebep olarak DEHB gelişmesine yol açabilir. Doğum sırasında yaşanan komplikasyonlar, prematüre doğum ve kafa travmaları da beyin hasarı oluşturarak DEHB gelişmesine neden olabilir. İstismar, ihmal ve ebeveyn sorunları psikososyal etkenler arasındadır.

Yapılan araştırmalarda,1-3 yaş döneminde fazla televizyon izleme durumunun 7 yaş döneminde yaşanan dikkat sorunları ile bağlantılı olduğu tespit edilmiştir.

DEHB klinik belirtilerine bakıldığında; bebeklik döneminde huzursuzluk, gerginlik, kolay ağlama, zor sakinleşme, aşırı hareketlilik ve uyku sorunları sık gözlenir. Okul öncesi dönemde; sürekli ilgi odağı olma, isteklerini erteleyememe, sık oyun değişikliği, sakarlık ve sık yaralanma gibi belirtiler görülür. Kreş döneminde; faaliyetleri sürdürememe, kurallara uymama ve diğer çocukları itip kakma gibi davranışlar vardır. İlkokul döneminde; evde ve okulda arkadaşlarıyla sık sık problemler gözlenir.

Okuldaki performans beklenilenden azdır. Dersleri öğrenme düzeyi güçleşir ve ödevlerin başına oturup tamamlamakta zorluk çekilir. Ödevlerini ve eşyalarını unutabilir ya da kaybedebilir. Sırasını beklemekte zorlanır. Arkadaşlarının oyunlarını müdahale ederek bölme davranışları görülür. Okulun kurallarına uymakta zorlanır. Dış uyaranlar dikkatini kolaylıkla dağıtabilir.

Bu durumlar çocuğun günlük yaşantısında, sosyal ilişkilerinde ve okul başarısında negatif etkilere neden olur. Hatta birçok ebeveyn, çocuklarındaki bu davranışsal sorunları şımarıklık, tembellik ve yaramazlık olarak tanımlar. Çocuğun bu dürtüsel davranışlarını istese kontrol edebileceğini düşünür. Ebeveynler çocuklarının bu dürtüsel davranışlarını kendileri kontrol edebileceğini düşünür ve sıklıkla ceza yöntemine başvurur. Bu durum çocuğun özgüvenini zedeler.

Ergenlik döneminde; aşırı hareketlilik biraz azalır. Akademik sorunlar devam eder. Uzun bir süre dikkat gerektiren işlerden kaçınma davranışları görülür. Benlik saygısında azalma, depresyon ve duygu durum değişiklikleri gözlenir. Sigara ve alkol kullanımı olabilir. Bunun yanı sıra yasal sorunlara yol açabilecek tehlikeli davranışlar da gözlenebilir. DEHB’den muzdarip olan bir çocuk, ciddi düzeyde işlev kaybı ve özgüven sorunu yaşar. Bu nedenle DEHB tanısında klinik gözlem önemli bir belirleyicidir.

Yetişkinlerde gözlenen dikkat eksikliği belirtileri ise; dikkatin çabuk dağılması, sürekli erteleme, unutkanlık, organize olamama ve dikkatsizlik hatalarıdır. Bunun yanı sıra öfke kontrolünde zorluk yaşama, dürtüsel davranışlar ve sabırsızlık da gözlenir.

Tedavi edilmemiş bir DEHB bireyin eğitim, kişiler arası ilişkiler, sağlık ve davranış sorunları olmak üzere yaşam boyu devam eden negatif sonuçlara yol açar. Akademik başarısı düşük, sağlıklı ilişkiler kurma ve sürdürme konusunda yetersiz, duygusal ani iniş-çıkışlar yaşama ve empati eksikliği gözlenir. Özgüveni düşük, öfkeli ve kaygı düzeyi yüksek olur. Sigara, alkol ve madde bağımlılığı gibi durumlar açısından riskli gruptadır. Risk içeren eylemlere katılma, motorlu araç kazaları, toplumsal kuralları dikkate almama, maddi problemler yaşama ve erken yaşta cinsel deneyimler gibi davranış sorunları sıkça gözlenir.

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun 3 alt tipi vardır.

1.) Dikkat eksikliğinin baskın olduğu,
2.) Hiperaktivite- dürtüselliğin baskın olduğu,
3.) Kombine tip.

DEHB Tanı Belirtileri:

*Sürekli kıpır kıpır hareket halindedir.
*Sessiz oyun kuramaz.
*Çok konuşkandır.
*Düşünmeden hareket hali mevcuttur.
*Dikkati çabuk dağılır.
*Başkalarını dinlemekte zorluk çekebilir.
*Başkaları konuşurken sık sık sözünü kesebilir.
*Eşyalarını kaybetme ya da unutma davranışları sık gözlenir.
*Bir işi tamamlamakta zorlanabilir, ilgisi çabuk dağılır.
*Amaçsızca koşma ve tırmanma gibi davranışlar görülür.

Dikkat Eksikliği Belirtileri:

*Hareketliliğin ve dürtüselliğin daha az olduğu, dikkatsizlik, görevde kalma ve odaklanma ile ilgili problemler görülür.
*Kendisine verilen görevlerde ayrıntılara dikkat etmeden hatalar yapar.
*Uzun okumalarda, derslerde ve bazı konuşmalarda odaklanmakta problemler yaşar.
*Çoğu zaman karşısındakini dinlemiyormuş gibi gözükür.
*Dikkati dış uyaranlar tarafından çabuk dağılır.
*Unutkanlık gözlenir.
*Üstlendiği görevleri organize etmekte zorluk yaşar. Örneğin, zamanlamayı yönetemez, dağınık çalışır.

Hiperaktivite ve Dürtüsellik Belirtileri:

*Dikkate yönelik problemlerin daha az olduğu, düşünmeden konuşma, aşırı enerji ve hareketsiz oturamama gibi problemler görülür.
*Oturduğu yerde sürekli ellerini ve ayaklarını sallama ve kıpırdanma görülür.
*İş yerinde ya da sınıfta oturmakta güçlük çeker.
*Sakin bir zaman geçirme ya da oturarak oyun oynama zorluğu gözlenir.
*Çoğunlukla çok konuşur.
*İnsanların cümleleri bitmeden onları tamamlama ya da sorulan soru daha bitmeden cevap verme gibi davranışlar görülür.
*Sıranın kendisine gelmesini beklemekte zorluk yaşar.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda Tedavi:
Siz ya da çocuğunuzun son 6 ay içinde yaşadığı DEHB belirtileri uzman hekim tarafından değerlendirilir. Çünkü DEHB birçok tıbbi belirtiyle karışabilir. Sizi takip eden hekiminiz gerekli klinik muayeneyi ve değerlendirmeyi yaptıktan sonra tanı için bazı testler ya da tetkikler yaptırmanızı isteyebilir.

Antalya Psikiyatri ve Psikoterapi Merkezi olarak DEHB tanısı için Moxo Testini kullanmaktayız. DEHB tanısı konulduktan sonra kişiye bireysel psikoterapi başlanır. Kişinin yaşı, cinsiyeti ve varsa diğer hastalık öyküsüne göre ihtiyaçları belirlenir. Duruma göre aile ya da grup terapileri de yapılabilir. Tedavinin amacı temel semptomları hafifletmek ve işlevselliği artırmaktır. Varsa eşlik eden bir başka bozukluk o da tedavi edilir. Eğer çocuk ile çalışılıyorsa tedavi sürecinde aile ve okul ile işbirliği yapılır. Öğretmen desteği alınır. Ebeveynlere psikoeğitim verilir. Ailenin tedavi sürecinde anlayışlı ve sabırlı olması önemlidir. Tedaviyi desteklemek amacıyla hekiminiz psikoterapiye ek olarak ilaç da reçete edebilir. Bunun yanı sıra DEHB ile baş edebilmek için yaşam tarzında bazı değişikliklere gidilebilir. Rutin oluşturulması önemlidir. Düzenli bir uyku, beslenme alışkanlığı ve egzersiz yapılması önerilir. Dikkat dağıtıcı faktörleri uzaklaştırmak gerekir. Teknoloji sınırlandırılması yapılabilir.

MOXO Testi:

Moxo dikkat testinin çocuk formu ve yetişkin formu olmak üzere 2 türü vardır.6-12 yaş arasındakilere çocuk formu, 13-65 yaş arasındaki bireylere ise ergen ve yetişkin formu uygulanır. Tüm dünyada geçerliliği ve güvenilirliği kabul edilmiş olan Moxo testi bilgisayar üzerinden yapılan objektif dikkat testidir. Dikkat, zamanlama, dürtüsellik ve hiperaktivite performansları hakkında bilgi verir. Dikkat eksikliği çocuğunuzun okul performansını ,ve akranlarıyla olan ilişkilerini olumsuz yönde etkiler. Moxo dikkat testi sayesinde çocuğunuzun dikkatini nelerin etkilediğini anlamanızı ve bu probleme yönelik öneriler oluşturulmasını sağlar.

Siz de çocuğunuzda;
*Çalışmasına rağmen derslerinde başarısızlık gözlemliyorsanız,
*Hareketlilik ve sık sık yaralanma durumları yaşıyorsanız,
*Akran ilişkilerinde problemler ve okula uyum sorunları varsa,
*Anne-babaya fazla tepki verme ve öfke problemi gözlemliyorsanız,
*Sınavları yetiştiremiyorsa,
*Bağımlı davranışlara eğilim gösteriyorsa (internet,oyun ve sosyal medya gibi),

Bir uzmandan destek alarak Moxo Dikkat testi yaptırabilirsiniz. Antalya Psikiyatri Merkezi olarak kurumumuzda Moxo Dikkat Testini ve raporlamasını yapmaktayız.

Psikolog Funda Buharalı.

Psikoterapi Merkezi Antalya, Antalya Psikoloji ve Psikolog.