Çocuklarda Öz Disiplin Geliştirme Becerisi

Öz disiplin, bireyin duygu ve düşüncelerini kontrol edebilmesi olarak tanımlanır. Bir hedefe ulaşabilmek için kişinin kendi davranışlarını kontrol edebilmesi, dürtülerine karşı koyup isteklerini bir süreliğine erteleyebilmesi öz disiplinin temelini oluşturmaktadır. Özellikle çocuklar isteklerini ertelemekte güçlük çekerler ve isteklerinin hemen gerçekleştirilmesi için yoğun çaba içine girerler. Bu durum ebeveyn ve çocuk arasında sorunlara yola açabilir. Çünkü çocuk, o anda haz almaya odaklı olduğu için davranışlarının sonucunu kestiremez ve dürtüsünü ertelemekte zorlanabilir. Bu nedenle dürtülere karşı koyabilmek, okul öncesi dönem için çok zordur ve çaba gerektiren bir süreçtir. Öz disiplinle birlikte, çocuklar hedefe ulaşabilmek için dürtülere karşı koyabilmeyi ve isteklerini bir süreliğine erteleyebilme becerisi kazanırlar.

Çocukların öz disiplin becerisini geliştirebilmek için sorumluluk bilincinin kazandırılması önemlidir. Küçük yaşlardan itibaren yaşına, cinsiyetine ve gelişim düzeyine uygun görev ve sorumluluk verilmesi gerekir. Bu süreçte ebeveynlerin çocuklarına olan yaklaşımları öz disiplin becerisinin oluşmasının zeminini hazırlar. Çocukların yaşına uygun bilgilendirmeler yapılması, çocuğun davranışı doğru yaptığında ya da yapmadığında geribildirimler vermek, öz disiplin bilincinin kalıcı olmasını sağlamaktadır. Özellikle okul öncesi ve ilkokul dönemindeki çocukların öz disiplin becerisini gelişiminde aileden sonra öğretmenler oldukça etkin bir rol oynamaktadır. Bağımlı davranışlar sergileyen çocukların bağımsız davranmaya yönlendirilmesi, yaşıtlarıyla etkileşiminin artırılması ve öz düzenleme becerilerinin sosyal etkinliklerle desteklenmesi önemlidir.

Çocuklarına sorumluluk bilincini aşılamak isteyen ebeveynlerde hatalı yaklaşımlar gözlenmektedir. Bunlardan ilki bazı ebeveynlerin çocuğa aşırı sorumluluk yüklemesidir. Bunun sonucunda katı kuralları olan, esneklik gösteremeyen bireyler yetişmektedir. Ebeveynlerin yaptığı bir diğer hatalı yaklaşım ise, tüm sorumluluğu kendileri alarak çocuğa yapabileceği dahi sorumluluk vermemektir. Bunun sonucunda da sürekli başkalarının yönlendirmesine ihtiyaç duyan bireyler yetişmektedir. Disiplin demek çok fazla kural konulması demek değildir ya da ceza yöntemi benimsenerek çocuğu azarlamak da değildir. Çocuklara sorumluluk kazandırabilmek için yaşına uygun bir şekilde bilgilendirme yapmak ardından görev ve sorumluluklarının takibi yapılarak, geribildirimlerde bulunmak olumlu davranışların gelişmesini desteklemektir. Düşünceleri önemsenen, yetişkinler tarafından dinlenen, fikirleri benimsenen ve koşulsuz sevgi gören çocukların davranışlarını düzenleme becerisinin daha yüksek olduğu görülmektedir. Çocuklara seçim yapma hakkı tanımak ve ebeveynleri ile işbirliği içinde olmak, gelecek yaşamları için sorumluluk almalarını da desteklemek önemlidir. Böylece bu çocuklar öz disiplin gelişiminde daha başarılı olmaktadır.

Öz disiplin becerisi yüksek olan çocuklar yeterliliklerinin farkındadır. Kararlı ve sorumluluk sahibidir. Planlama becerileri gelişmiştir. Zamanı etkin kullanarak organize olabilirler. Sorunlara karşı yeni çözüm yöntemleri bulup, denemeye isteklidirler. Dikkat dağıtıcı uyaranlara karşı sıkılmalarına rağmen sorumluluklarını yerine getirebilmek için gayret gösterirler. Bu nedenle karşılaştıkları sorunları çözme konusunda kendine güvenleri tamdır. Öğrenme süreçlerinde etkin davranışlar sergilerler. Öz güvenleri, empati yetisi ve uyum düzeyleri yüksektir.

Çocuklarda Öz Disiplin Geliştirmek İsteyen Ebeveynler İçin Öneriler:

*Çocuğunuzun yaşına uygun görev ve sorumluluklar vermeye çalışın. Disiplindeki amaç çocuklarınızı istediğiniz kalıplara sokmak değil, kendi kendine disipline olmayı öğrenen çocuklar yetiştirmektir.

*İlgili bir ebeveyn olmaya çalışın, disiplininizi korku temelli değil, sevgi üzerine inşa edin. Çocuğunuza karşı sevginizi şarta bağlamayın.

*Çocukların seçimlerini kendilerinin yapmalarını destekleyin.

*Karşılaştıkları sorunlara karşı kendi çözümlerini üretebilmesine fırsat verin.

*Çocuğunuzun istediği her şeyi o anda karşılamaya çalışmayın.

*Evinizde belirli kurallarınız olsun. Koyduğunuz bu kuralların sebebini açıklayın. Kararlı ve tutarlı davranmaya özen gösterin.

*Çocuktan beklediğiniz davranışları açık ve net bir dille anlatın. Çocuğunuzun yanlış davranışlarına odaklanmak yerine, doğru yaptığı şeyleri fark edin ve övün.

*Çocuğunuzda yetersizlik duygusu uyandıracak kelimelerden kaçının.

*Ergenler bazı durumlarda koyduğunuz kurallara meydan okuyabilir, sabırlı olmaya çalışın ve çocuğunuzun endişelerini anlamaya çalışın.

Özetle, ebeveynler ve çocuklar için disiplin, aslında bir öğrenme sürecidir. Zaman zaman hatalı davranışlar da ortaya çıkabilir. Bu nedenle hata yapmak büyümenin ve gelişmenin bir parçasıdır. Disiplini çocuklara aşılarken; pozitif ve doğru temeller oluşturarak, çocuklara kendi davranışlarının sonuçlarını görmelerine fırsat verilerek ve alternatif davranış önerileri sunularak yönlendirildiğinde zamanla disiplin duygusu gelişir. Böylece kendi davranışlarını kontrol etmeyi öğrenirler. Kendine saygı duyulan ve sevilen bir çocuk diğerleriyle iyi iletişim kurabilen, uyumlu, öz denetimi gelişmiş ve ihtiyaçlarını karşılayabilen bir birey haline gelir.

Psikolog Funda Buharalı, Psikoterapi Antalya, Antalya Terapi Merkezi.