Çocuklarda Öfke Problemleri

En temel duygularımızdan biri olan öfke duygusu çaresizlik, zorlanma gibi istenmeyen sonuçlarda, beklentilerin karşılanamadığı zamanlarda, engellenme ve haksızlık yaşanılan durumlara verilen normal tepkilerdir. Öfke, her bireyin yaşadığı ve farklı şekillerde dışa vurduğu, zaman zaman da kontrol etmekte güçlük yaşadığı bir duygudur. Uygun bir dille ifade edilebilirse sağlıklı ve normal bir duygu iken, öfke kontrolü sağlanamazsa yıkıcı bir duyguya dönüşebilir.

Öfkeyi ifade etme biçimi çocuğun bilişsel gelişimine ve yaşına göre değişkenlik gösterir. 0-18 ay aralığındaki bebekler uykusunu alamadığı zamanlarda, açken, yüksek ses ya da yorgunluk gibi huzursuzluğa neden olabilecek durumlarda tepkilerini ağlayarak gösterirler.18-36 ay aralığındaki çocuklar, bu dönemde çabuk sinirlenir. Kendisini dünyanın merkezinde algılayan çocuk, istediği olmadığı zamanlarda ve kendini yeterince ifade edemediği anlarda öfkelenebilir. Hatta öfke nöbetleri yaşayabilir. Öfke nöbetleri sırasında ebeveynlerin çocuğu sakinleştirmeye çalışması ve sorunun kaynağının anlaşılması gerekir. Okul öncesi dönemde öfkeli tutumlar daha yoğundur.

Okul döneminde ise çocuklar haksızlığa uğradığını hissettiğinde, yanlış anlaşıldıkları ve ceza aldıkları zaman öfkelenebilir. Kişiliğinin korunması ve benlik gelişimi için öfke duygusunun sağlıklı bir şekilde yaşanması önemlidir ve bastırılmaması gerekir. Çünkü duygularını ifade edemeyen çocuk hissettiklerini de anlamlandıramaz. Bu kez öfke, uygun olmayan bir biçimde tırnak yeme, alt ıslatma, karın ağrısı, baş ağrısı vb. gibi fizyolojik ve psikolojik belirtilerle kendini gösterir. Öfkenin tanınması, kabul edilmesi ve uygun bir dille ifade edilmesi her yaştan birey için önemlidir.

Çocukları Öfkelendiren Sebepler:

*Saldırgan tutum ve davranışların ebeveynler tarafından ödüllendirilmesi.
*Çocuğun cezalandırılması, dayak yemesi.
*Ebeveynleri tarafından yetersiz sevgi ve anlayışsız davranışlara maruz kalması.
*Aile içi şiddetli geçimsizlik.
*Anne ve babanın saldırgan davranışlar sergilemesi.
*Televizyon ve tablet gibi araçların olumsuz etkisi.

Öfkeli Çocuğa Yaklaşım Konusunda Ebeveynlere Tavsiyeler:

*Öncelikle ebeveynlerin sakin kalabilmesi öfke yönetiminde çok önemlidir. Çünkü çocuklar, öfke anında kendisini sakin ve sabırla dinleyen ebeveynlere ihtiyaç duyarlar.
*Çocuğunuzun söylediklerini sabırla sonuna kadar dinleyin.
*Tartışmaya girmekten kaçının.
*Sabırlı, sakin, net ve ses tonunuzun yumuşak olmasına özen gösterin.
*Herhangi bir şekilde kendisine ya da etrafına zarar verme durumunda engel olun.
*Öfkeyi hatırlatan şeyleri ortadan kaldırın.
*Çocuğunuzu öfkelendiren sebepleri belirlemeye çalışın. Nerede, ne zaman ve nasıl gerçekleşiyor?
*Bir çocuk ebeveyni tarafından azarlanıyorsa, saldırgan davranışlara maruz kalıyor ve cezalandırılıyorsa kendini değersiz hisseder. Bu nedenle çevresine karşı saldırgan davranışlarda bulunma ihtimali artar. *Öfkeye öfke ile karşılık vermekten kaçının. Çocuğunuza sağlıklı bir rol model olabilmeniz önemlidir.
*Öfkeliyken sizi dinlemekte zorlanır, bağırabilir ya da farklı tepkiler verebilir. Paniklemeden durumu yönetebileceğinize güvenin.
*Çocuğun istekleri saldırgan davranıştan sonra yerine getiriliyorsa bir süre sonra bu davranışı alışkanlık haline getirir. Saldırgan davranışlara kesinlikle tolerans göstermeyin.
*Çocuk sinirliyken tartışmaya girmeyin. Sakinleştikten sonra problemi konuşarak çözüm yolu üretebilirsiniz. Bu şekilde davranarak isteklerinin gerçekleşmeyeceğini anlatın.
*Özellikle sen dili ile suçlayıcı bir konuşma tarzı yerine, ben dili ile duygularınızı ifade ederek öfkeli çocuğunuza yaklaşım sağlayın. Örn: “ Çok öfkelisin, çok agresifsin.” gibi cümleler yerine “Öfkeli olduğun sırada seni anlamakta güçlük çekiyorum ve çok üzülüyorum. Şimdi ne istediğini anlatabilirsin, seni dinliyorum.” gibi duygularınızı anlatan cümleler kurarak iletişime geçin.
*Çocuğunuzun stresini atabileceği ve kendini rahatça ifade edebileceği etkinlik alanları sunun. (Spor etkinlikleri, oyun parkları, arkadaş gruplarıyla buluşma vb. gibi )

Çocuğun Öfkesine Ne Zaman Müdahale Etmek Gerekir?

*Çocuk kendine, çevresine ya da eşyalara zarar veriyorsa,
*Sözel şiddet varsa,
*Sık sık öfke nöbetleri geçiriyorsa,
*Sürekli öfkelenecek bir şeyler buluyorsa müdahale edilmesi gerekir.

Bu tür davranışlar öfkenin patolojik dışa vurulduğu anlamına gelir. Bu davranışların altında yatan nedenleri araştırmak ve psikolojik destek almak, çocuğun kişilik gelişimi için önemlidir.

Psikolog Funda Buharalı.